Φέρνοντας τον Πούτιν ενώπιον της Δικαιοσύνης
Παρότι η δικαιοσύνη για τους υπεύθυνους του πολέμου στην Ουκρανία απέχει ακόμα πολύ, το νέο ειδικό δικαστήριο αποτελεί σημαντικό βήμα προόδου.
Ένα ειδικό δικαστήριο ιδρύθηκε από τον Οργανισμό Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης (CoE) και την κυβέρνηση της Ουκρανίας για να εκδικάσει εγκλήματα επιθετικότητας κατά της Ουκρανίας — μια πρωτοβουλία που θα μπορούσε να οδηγήσει τον Βλαντίμιρ Πούτιν και άλλα πρόσωπα ενώπιον της δικαιοσύνης για την εισβολή του Φεβρουαρίου 2022 και τα πολεμικά εγκλήματα που διαπράχθηκαν έκτοτε.
Ο πρόεδρος της Ουκρανίας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, υπέγραψε τη σχετική συμφωνία με τον γενικό γραμματέα του Συμβουλίου της Ευρώπης, Αλέν Μπερσέ, στις 25 Ιουνίου. Το δικαστήριο θα λειτουργήσει υπό την αιγίδα του Συμβουλίου της Ευρώπης — ενός θεσμού εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης — εφόσον εξασφαλιστεί η απαραίτητη πολιτική υποστήριξη και χρηματοδότηση. Η πρώτη φάση του εγχειρήματος ενδέχεται να ξεκινήσει το 2026. Μιλώντας στην Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου στο Στρασβούργο, ο Ζελένσκι τόνισε ότι πρόκειται «μόνο για την αρχή».
Το νέο δικαστήριο εμπνέεται από προηγούμενα ad hoc μοντέλα, όπως το Δικαστήριο της Νυρεμβέργης μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία (ICTY) τη δεκαετία του 1990. Στόχος είναι να αποδοθούν ευθύνες για την πρώτη πλήρους κλίμακας ένοπλη σύγκρουση στην Ευρώπη τον 21ο αιώνα. Το έγκλημα της επιθετικότητας συνιστά θεμελιώδη παραβίαση του διεθνούς δικαίου και της Χάρτας του ΟΗΕ. Κανονικά, τέτοιες υποθέσεις θα ενέπιπταν στην αρμοδιότητα του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (ICC), αλλά η Ρωσία δεν έχει υπογράψει το Καταστατικό της Ρώμης. Επιπλέον, η Μόσχα μπορεί να μπλοκάρει κάθε σχετική απόφαση στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ.
Το δικαστήριο, το οποίο προτάθηκε από μια "Κεντρική Ομάδα" κρατών (μεταξύ αυτών και η ΕΕ), δημιουργεί έναν νέο μηχανισμό λογοδοσίας. Η ατιμωρησία θα δημιουργούσε επικίνδυνο προηγούμενο, ενθαρρύνοντας όχι μόνο τη Ρωσία αλλά και άλλα καθεστώτα με ρεβανσιστικές φιλοδοξίες. Αν και οι ΗΠΑ είχαν κεντρικό ρόλο στον αρχικό σχεδιασμό υπό τον πρόεδρο Μπάιντεν, αποχώρησαν τον Μάρτιο του 2025 μετά την επιστροφή του Τραμπ στην προεδρία.
Η νομοθεσία του δικαστηρίου προβλέπει ότι θα βασίζεται στο ουκρανικό δίκαιο, αλλά με διεθνή χρηματοδότηση, διεθνείς δικαστές και στενή συνεργασία με το ICC. Ο Γενικός Εισαγγελέας της Ουκρανίας θα παραπέμπει υποθέσεις, ενώ η έδρα του δικαστηρίου αναμένεται να είναι στη Χάγη. Το έργο του ενισχύεται και από ψήφισμα της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ το 2023, στο οποίο 141 κράτη υποστήριξαν την ανάγκη για «δίκαιες και ανεξάρτητες διώξεις» εναντίον των δραστών.
Το δικαστήριο θα επικεντρωθεί στα πρόσωπα «με τη μεγαλύτερη ευθύνη», συμπεριλαμβανομένου του Πούτιν, του πρωθυπουργού Μιχαήλ Μισούστιν και του υπουργού Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ. Είναι επίσης πιθανό να ασκηθούν κατηγορίες σε βάρος των ηγεσιών της Λευκορωσίας και της Βόρειας Κορέας για συνέργεια στον πόλεμο επιθετικότητας, αν και είναι απίθανο να δούμε σύντομα τον Κιμ Γιονγκ Ουν ή τον Λουκασένκο στο εδώλιο.
Μια καινοτομία του δικαστηρίου είναι ότι δεν αναγνωρίζει λειτουργική ασυλία σε αρχηγούς κρατών, ωστόσο οι κατηγορίες δεν θα επικυρώνονται έως ότου οι ύποπτοι αποχωρήσουν από το αξίωμά τους. Οι δίκες μπορούν να διεξαχθούν ερήμην, εφόσον εξαντληθούν τα μέσα σύλληψης. Όπως και στο ICC, η υλοποίηση των ενταλμάτων θα εξαρτηθεί από τις κυβερνήσεις.
Η ίδρυση του δικαστηρίου συνιστά σημαντική εξέλιξη για τη διεθνή ποινική δικαιοσύνη, έστω κι αν προς το παρόν βρίσκεται σε νομική «κόλαση αναμονής», αφού απαιτείται η υπογραφή και επικύρωση ενός πρόσθετου διεθνούς συμφώνου από πολλά κράτη, κάτι που ενδέχεται να διαρκέσει χρόνια.
Ωστόσο, η συμφωνία της περασμένης εβδομάδας δίνει μια πραγματική ευκαιρία στη διεθνή κοινότητα να στείλει ξεκάθαρο μήνυμα ότι η ατιμωρησία για εγκλήματα επιθετικότητας δεν είναι ανεκτή. Παράλληλα, στις 9 Ιουλίου το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου θα εκδώσει την πολυαναμενόμενη απόφασή του στην υπόθεση Ουκρανία και Ολλανδία κατά Ρωσίας, σχετικά με τον πόλεμο στο Ντονμπάς και την κατάρριψη της πτήσης MH17, γεγονός που θα ενισχύσει περαιτέρω την πίεση για λογοδοσία.
Άρθρο του Andrew Forde στο The Conversation
Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο The Conversation και αναδημοσιεύτηκε από την Novaya Gazeta Europe
Οι απόψεις που εκφράζονται είναι προσωπικές του συντάκτη και δεν αντιπροσωπεύουν απαραίτητα τη θέση του Συντάκτη Ύλης
Μετάφραση στα ελληνικά Χρήστος Καζαντζόγλου