Ούγκο Πρατ: Ο δημιουργός του Κόρτο Μαλτέζε και ο ποιητής των θαλασσών
Ο Ούγκο Πρατ (Hugo Pratt, 1927–1995) υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους δημιουργούς κόμικς του 20ού αιώνα, με έργο που ξεπέρασε τα στενά όρια του είδους και αναγνωρίστηκε ως αληθινή τέχνη. Ο Ιταλός καλλιτέχνης καθιέρωσε έναν νέο αφηγηματικό και αισθητικό τρόπο στην ένατη τέχνη, συνδυάζοντας την περιπέτεια με τη φιλοσοφία, την πολιτική, τον υπαρξισμό και τον λυρισμό. Η πιο διάσημη δημιουργία του, ο Κόρτο Μαλτέζε, δεν είναι απλώς ένας ήρωας κόμικ – είναι σύμβολο του κοσμοπολιτισμού, της ελευθερίας και της αέναης αναζήτησης.
Από τη Βενετία στην Αιθιοπία και στον κόσμο
Ο Ούγκο Πρατ γεννήθηκε στη Ρίμινη της Ιταλίας το 1927, αλλά μεγάλωσε κυρίως στη Βενετία, την πόλη που θα επηρεάσει βαθιά την αισθητική και την κοσμοθεωρία του. Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ο νεαρός Πρατ μεταφέρθηκε από τους φασίστες στην Αιθιοπία, τότε ιταλική αποικία. Οι εμπειρίες του σε αυτό το πολυπολιτισμικό και ταραγμένο περιβάλλον θα καθορίσουν την μετέπειτα καλλιτεχνική του θεματολογία: πόλεμος, αποικιοκρατία, συγκρούσεις πολιτισμών, μυστικισμός.
Μετά τον πόλεμο, εργάστηκε στη Λατινική Αμερική για αρκετά χρόνια, κυρίως στην Αργεντινή, όπου γνώρισε σημαντικούς δημιουργούς κόμικς όπως ο Αλμπέρτο Μπρέτσια και ο Έκτορ Οστερίλντ. Εκεί άρχισε να πειραματίζεται με πιο ώριμες μορφές αφήγησης.
Η γέννηση του Κόρτο Μαλτέζε
Το 1967, ο Πρατ δημοσίευσε τη "Μπαλάντα της αλμυρής θάλασσας", το πρώτο έργο όπου εμφανίζεται ο μυστηριώδης ναυτικός Κόρτο Μαλτέζε – ένας αντιήρωας χωρίς πατρίδα, χωρίς σημαία, αλλά με έναν αυστηρό προσωπικό κώδικα τιμής. Ο Κόρτο είναι μισθοφόρος, τυχοδιώκτης, ποιητής, μυστικιστής – ένας σύγχρονος Οδυσσέας που περιπλανιέται από τη Μεσόγειο ως τη Σιβηρία και από τη Βενεζουέλα ως τη Μαντράς.
Ο Πρατ δημιούργησε έναν ήρωα που κινείται σε ένα ιστορικά ακριβές σύμπαν – τις δεκαετίες του 1910 και 1920 – αλλά και σε ένα λογοτεχνικό και μυθολογικό σύμπαν γεμάτο αλληγορίες, αναφορές στον Μπλέικ, τον Κόνραντ, τον Ρεμπώ και τους μύθους των ιθαγενών της Αμερικής και της Αφρικής.
Ένας ποιητής του σχεδίου και της σιωπής
Το στυλ του Πρατ χαρακτηρίζεται από ένα ελεύθερο, υδατογραφικό σχέδιο που δεν φοβάται το κενό και τη σιωπή. Σε αντίθεση με τα πυκνά και στατικά κάδρα άλλων δημιουργών, οι σελίδες του Πρατ αναπνέουν – κυριαρχεί το βλέμμα, η έκφραση, η ατμόσφαιρα. Ο ίδιος έλεγε πως «το σημαντικότερο είναι αυτό που δεν λέγεται – αυτό που υπονοείται ανάμεσα στα καρέ». Ο Κόρτο Μαλτέζε, με το μονό του σκουλαρίκι, είναι περισσότερο στοχαστής παρά δράστης. Πολλές φορές αποσύρεται από τη δράση και επιλέγει την παρατήρηση, την εσωτερική αναζήτηση.
Έργο με πολιτικό και φιλοσοφικό υπόβαθρο
Παρότι δεν κηρύσσει ποτέ ιδεολογικά, το έργο του Πρατ έχει σαφείς ανθρωπιστικές, αντιιμπεριαλιστικές και υπαρξιστικές διαστάσεις. Ο Κόρτο δεν παίρνει ποτέ θέση υπέρ των ισχυρών – συχνά επιλέγει να υπερασπιστεί τους καταπιεσμένους, τους αόρατους της Ιστορίας. Οι ιστορίες του εμπνέονται από πραγματικά γεγονότα (ο ρωσικός εμφύλιος, η Οκτωβριανή Επανάσταση, η αποικιοκρατία στη Νότια Αμερική) αλλά πάντα με μια λοξή, σχεδόν ονειρική ματιά.
Παρακαταθήκη και επιρροή
Ο Ούγκο Πρατ πέθανε το 1995, αλλά το έργο του εξακολουθεί να επηρεάζει καλλιτέχνες, συγγραφείς και κινηματογραφιστές. Η μορφή του Κόρτο Μαλτέζε έχει περάσει στη συλλογική μνήμη ως το αρχέτυπο του κοσμοπολίτη αντιήρωα – του ταξιδευτή που διασχίζει γεωγραφικά και υπαρξιακά σύνορα. Το έργο του έχει μεταφραστεί σε δεκάδες γλώσσες, μεταξύ των οποίων και τα ελληνικά, ενώ οι ιστορίες του επανεκδίδονται συνεχώς.
Ο Πρατ δεν ήταν απλώς ένας σκιτσογράφος. Ήταν αφηγητής του κόσμου, χαρτογράφος του φαντασιακού, ποιητής της αβεβαιότητας. Με τον Κόρτο Μαλτέζε, μας υπενθύμισε πως η μεγαλύτερη περιπέτεια είναι η αναζήτηση νοήματος μέσα στον κόσμο.
«Όποιος είναι ελεύθερος, πρέπει να πληρώσει το τίμημα. Η ελευθερία δεν χαρίζεται – κερδίζεται και διατηρείται με μοναξιά και θάρρος» — Κόρτο Μαλτέζε
Επιλεγμένη εργογραφία:
Κόμιξ
Χρονολόγηση του Κόρτο Μαλτέζε
Οι ιστορίες του Κόρτο Μαλτέζε διαδραματίζονται σε 29 επεισόδια, τα οποία έχουν εκδοθεί στο πρωτότυπο σε συνολικά 11 λευκώματα εικονογραφήγησης (κόμικ άλμπουμ)· στα Ελληνικά τα λευκώματα είναι 13. Κάθε λεύκωμα περιλαμβάνει ένα ή περισσότερα επεισόδια, αναλόγως της έκτασης των τελευταίων. Στη συνέχεια παρατίθεται η χρονολογική σειρά τους.
Αρχικά αναφέρεται η χρονολογική περίοδος κατά την οποία διεξάγεται το ανάλογο επεισόδιο και η αρίθμησή του, εν συνεχεία η αρχική γλώσσα έκδοσης (Γαλλικά ή/και Ιταλικά), ο πρωτότυπος τίτλος και το έτος έκδοσης του πρωτοτύπου. Τελικώς αναφέρεται ο αντίστοιχος Ελληνικός τίτλος, όπως κυκλοφορεί τώρα (Αύγουστος 2012), ο εκδοτικός οίκος, και το εάν η ελληνική έκδοση είναι έγχρωμη ή ασπρόμαυρη.
1904-1905
01. (Γαλλικά) La Jeunesse (ασπρόμαυρη έκδοση, 1981, έγχρωμη, 1985). Δημοσιεύθυκε στα Ιταλικά ως La giovinezza (έγχρωμη έκδοση, 1983). Τα Νεανικά Χρόνια, Μαμούθ Κόμιξ, ασπρόμαυρη έκδοση.
1913-1915
02. (Ιταλικά και Γαλλικά) Una ballata del mare salato/ La ballade de la mer salée (ασπρόμαυρες εκδόσεις, 1967–1969, έγχρωμες, 1991). Η Μπαλάντα της Αλμυρής Θάλασσας, Παραπέντε 1987.
1916-1917
(Γαλλικά) Sous le signe du Capricorne (ασπρόμαυρη έκδοση, 1971, έγχρωμες εκδόσεις, τα μεν επεισόδια 3 έως 5 ως μέρος Α. Suite caraïbéenne, 1990, τα δε 6 έως 8 ως μέρος Β. Sous le Drapeau des Pirates, 1991). Στον Αστερισμό του Αιγόκερου, Μαμούθ Κόμιξ 1989, ασπρόμαυρη έκδοση.
Περιλαμβάνει τα επεισόδια:
Α. Suite caraïbéenne. Η Σουίτα της Καραϊβικής. 03. (Γαλλικά) Le Secret de Tristan Bantam. Το μυστικό του Τρίσταν Μπάνταμ). 04. (Γαλλικά) Rendez-vous à Bahia. Ραντεβού στην Μπαχία). 05. (Γαλλικά) Samba avec Tir Fixe. Σάμπα υπό σταθερόν πυρ).
Β. Sous le Drapeau des Pirates. Υπό Πειρατική Σημαία. 06. (Γαλλικά) L’Aigle du Brésil. Ένας Αετός στη ζούγκλα. 07. (Γαλλικά) ...Et nous reparlerons des gentilshommes de fortune. ...Και ας μιλήσουμε για ευγενείς τυχοδιώκτες. 08. (Γαλλικά) À cause d'une mouette. Η αιτία ήταν ένας γλάρος.
Η Ελληνική έκδοση του λευκώματος Στον Αστερισμό του Αιγόκερου περιλαμβάνει μόνος το μέρος Α. Το μέρος Β κυκλοφορεί σε αυτόνομο λεύκωμα υπό τον τίτλο Ένας Αετός στη Ζούγκλα (βλ. παρακάτω).
1917
Ένας Αετός στη Ζούγκλα, Μαμούθ Κόμιξ, ασπρόμαυρη έκδοση. Αρχικά είχε κυκλοφορήσει με τον τίτλο Ο Αετός της Βραζιλίας (1990). Περιλαμβάνει τα επεισόδια:
06. (Γαλλικά) L’Aigle du Brésil. Ο Αετός της Βραζιλίας (. 07. (Γαλλικά) ...Et nous reparlerons des gentilshommes de fortune. ...Και ας μιλήσουμε για τυχοδιώκτες ευγενείς. 08. (Γαλλικά) À cause d'une mouette. Η αιτία ήταν ένας γλάρος. 09. (Γαλλικά) Têtes de champignons. Τα κεφάλια των μανιταριών.
Το 9ο επεισόδιο, Τα κεφάλια των μανιταριών, ανήκει κανονικά στο λεύκωμα Βουντού για τον Κύριο Πρόεδρο (βλ. παρακάτω), αλλά στην Ελληνική έκδοση συμπεριλαμβάνεται στο λεύκωμα Ένας Αετός στη Ζούγκλα.
1917
(Γαλλικά) Corto toujours un peu plus loin (ασπρόμαυρη έκδοση, 1970–1971). Βουντού για τον Κύριο Πρόεδρο, Μαμούθ Κόμιξ 1992, ασπρόμαυρη έκδοση. Περιλαμβάνει τα επεισόδια: 09. (Γαλλικά) Têtes de champignons. ...Τα κεφάλια των μανιταριών. 10. (Γαλλικά) La Conga des bananes. Η Kόνγκα της μπανάνας. 11. (Γαλλικά) Vaudou pour monsieur le président. Βουντού για τον κύριο πρόεδρο. 12. (Γαλλικά) La Lagune des Beaux Songes. Η λιμνοθάλασσα των όμορφων ονείρων. 13. (Γαλλικά) Fables et grands-pères. Παραμύθια και παππούδες.
Το 9ο επεισόδιο, ...Τα κεφάλια των μανιταριών, ενώ ανήκει κανονικά στο λεύκωμα Βουντού για τον Κύριο Πρόεδρο, στην Ελληνική έκδοση συμπεριλαμβάνεται στο λεύκωμα Ένας Αετός στη Ζούγκλα (βλ. παραπάνω).
1917-1918
(Γαλλικά) Les Celtiques (ασπρόμαυρη έκδοση, 1971–1972). Κέλτικα, Μαμούθ Κόμιξ 1999, έγχρωμη έκδοση. Περιλαμβάνει τα επεισόδια: 14. (Γαλλικά) L'Ange à la fenêtre d'Orient.(Ιταλικά) L'angelo della finestre d'oriente. Ο Άγγελος στο παράθυρο της Ανατολής. 15. (Γαλλικά) Sous le drapeau de l'argent. (Ιταλικά) Sotto la bandiera dell'oro. Κάτω από τη σημαία του χρήματος. 16. (Γαλλικά) Concert en Ο mineur pour harpe et nitroglycérine. Κονσέρτο σε Ο μινόρε για άρπα και νιτρογλυκερίνη. 17. (Γαλλικά) Songe d'un matin d'hiver. Όνειρο χειμωνιάτικου πρωινού. 18. (Γαλλικά) Côtes de Nuits et roses de Picardie. Κοτ ντε Νουί και ρόδα της Πικαρδίας. 19. (Γαλλικά) Burlesque entre Zuydcoote et Bray-Dunes. Μπουρλέσκι μεταξύ Ζυντκότ και Μπρέυ-Ντιν.
Τα επεισόδια 15, 17 και 18 είχαν εκδοθεί παλαιότερα σε αυτόνομα λευκώματα στα Ελληνικά, από την Μαμούθ Κόμιξ.
1918
(Γαλλικά) Les Éthiopiques (ασπρόμαυρη έκδοση, 1972–1973). Αιθιοπικά, Μαμούθ Κόμιξ, ασπρόμαυρη έκδοση. Αρχικά είχε εκδοθεί με τον τίτλο Αιθίοπες (1983). Περιλαμβάνει τα επεισόδια: 20. (Γαλλικά) Au nom d'Allah le miséricordieux. Στο όνομα του ελεήμονα και σπλαχνικού Αλλάχ... 21. (Γαλλικά) Le Coup de grâce. Το τελευταίο χτύπημα... 22. (Γαλλικά) ... Et d'autres Roméo et d'autres Juliette. Για άλλους Ρωμαίους και γι' άλλες Ιουλιέττες... 23. (Γαλλικά) Les Hommes-léopards du Rufiji. Οι άνθρωποι λεοπαρδάλεις...
1918-1920
24. (Ιταλικά) Corte sconta detta Arcana (ασπρόμαυρη έκδοση, 1974–1975). Γνωστότερο με το Γαλλικό τίτλο Corto Maltese en Sibérie (Ο Κόρτο Μαλτέζε στη Σιβηρία). Η κρυφή Αυλή του Μυστηρίου, Μαμούθ Κόμιξ 1987, ασπρόμαυρη έκδοση.
1921
25. (Ιταλικά με Αραβικό υπότιτλο) Favola di Venezia - Sirat Al-Bunduqiyyah (ασπρόμαυρη έκδοση, 1977, έγχρωμη, 1984). Δημοσιεύθηκε στα Γαλλικά ως Fable de Venise. Βενετσιάνικο Παραμύθι, Μαμούθ Κόμιξ 1988, ασπρόμαυρη έκδοση.
1921-1922
26. (Γαλλικά και Ιταλικά) La maison dorée de Samarkand/ La Casa Dorata di Samarcanda (εκδόθηκε ταυτοχρόνως σε Γαλλία κι Ιταλία, ασπρόμαυρη έκδοση, 1980, έγχρωμη, 1992). Το Χρυσό Σπίτι της Σαμαρκάνδης, Μαμούθ Κόμιξ 1995, έγχρωμη έκδοση.
Παλαιότερα είχε εκδοθεί στα Ελληνικά, από την Μαμούθ Κόμιξ, σε τρεις τόμους, υπό τους τίτλους Το Χρυσό Σπίτι της Σαμαρκάνδης Ι, Το Χρυσό Σπίτι της Σαμαρκάνδης ΙΙ & Το Χρυσό Σπίτι της Σαμαρκάνδης ΙΙΙ.
1923
27. (Ιταλικά με τίτλο στα Ισπανικά) Tango... y todo a media luz (ασπρόμαυρη έκδοση, 1985). Τανγκό, Μαμούθ Κόμιξ 1998, ασπρόμαυρη έκδοση.
1924
28. (Ιταλικά) Le Elvetiche - Rosa alchemica (έγχρωμη έκδοση, 1987, γνωστό και ως La rosa alchemica). Δημοσιεύθηκε στα Γαλλικά ως Les Hélvétiques. Ελβετικά, Μαμούθ Κόμιξ 2001, ασπρόμαυρη έκδοση.
1925
29. (Ιταλικά) Mu (πρώτο μέρος, 1988–1989, δεύτερο μέρος, 1988–1989). Στα Γαλλικά εκδόθηκε ως Mû ταυτοχρόνως σε ασπρόμαυρη και έγχρωμη εκδόσεις το 1992. Μου, Μαμούθ Κόμιξ 2001, ασπρόμαυρη έκδοση.
Με πληροφορίες από Βικιπαίδεια