Μια κακή ειρήνη

Οποιαδήποτε συμφωνία για τον τερματισμό του πολέμου που παρακάμπτει τον ουκρανικό λαό διατρέχει τον κίνδυνο να καταστήσει τις ζωές και την αξιοπρέπεια αναλώσιμες

Από τις πρώτες μέρες της ευρείας ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στον πόλεμο. Η βοήθειά τους, αν και συχνά καθυστερημένη και αμφιλεγόμενη, έχει συμβάλει ώστε η Ουκρανία να αντέξει τη ρωσική επίθεση, και εξοπλισμός που σώζει ζωές συνεχίζει καθημερινά να κάνει τη διαφορά. Χωρίς αυτή τη στήριξη, πολύ περισσότερες ουκρανικές ζωές θα είχαν χαθεί.

Από την ανάληψη της εξουσίας, η κυβέρνηση του Προέδρου των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, έχει δεσμευτεί να τερματίσει τον πόλεμο και να διευκολύνει μια «δίκαιη και βιώσιμη» ειρήνη, όπως την αποκαλεί. Όμως, παρά τις συνεχείς αναφορές σε ουκρανικά ορυκτά, εδαφικές αξιώσεις της Ρωσίας, τα συμφέροντα του Πούτιν και τα καπρίτσια του Τραμπ, ελάχιστα έχουν ειπωθεί για τους ανθρώπους που επηρεάζονται άμεσα.

Ο πόλεμος έχει συχνά περιοριστεί σε στατιστικά — απώλειες στρατιωτών, νεκροί και τραυματίες άμαχοι, γυναίκες που υπέστησαν σεξουαλική κακοποίηση, παιδιά που απήχθησαν, πόλεις που καταστράφηκαν — αλλά αυτό που βλέπουμε φέτος δεν είναι λιγότερο απάνθρωπο. Η αμερικανική προσέγγιση στις «ειρηνευτικές» συνομιλίες έχει διαγράψει εντελώς τους ανθρώπους, αντιμετωπίζοντας τον πόνο τους ως κάτι ασήμαντο. Πρόκειται για επικίνδυνο προηγούμενο, που ανοίγει τον δρόμο για ένα μέλλον όπου οι ανθρώπινες ζωές θεωρούνται αναλώσιμες και η ανθρώπινη αξιοπρέπεια διαπραγματεύσιμη.

Οι άνθρωποι πρέπει να είναι το κέντρο κάθε ειρηνευτικής συμφωνίας. Τον Φεβρουάριο, μετά από έξι μήνες σιωπής, η Ρωσία επέστρεψε τη σορό της Ουκρανής δημοσιογράφου Βικτόρια Ροστσίνα. Έφερε ίχνη βασανιστηρίων, ενώ έλειπαν αρκετά εσωτερικά όργανα — μεταξύ αυτών οι οφθαλμοί, ο εγκέφαλος και μέρος της τραχείας. Τη γνώριζα προσωπικά. Ήταν ταλαντούχα, αφοσιωμένη στη δουλειά της και απίστευτα θαρραλέα. Το καλοκαίρι του 2023, ταξίδεψε στις κατεχόμενες περιοχές για να καταγράψει παράνομες συλλήψεις και βασανισμούς αμάχων. Έκτοτε, εξαφανίστηκε.

Τώρα γνωρίζουμε πως απήχθη, βασανίστηκε, μεταφέρθηκε μυστικά στη Ρωσία και κρατήθηκε χωρίς κατηγορίες υπό απάνθρωπες συνθήκες. Της αρνήθηκαν ιατρική φροντίδα και, σύμφωνα με πρώην συγκρατούμενές της, το βάρος της είχε πέσει στα 30 κιλά — αν και ακόμη δεν ξέρουμε πώς ακριβώς πέθανε. Ήταν λίγες μόνο εβδομάδες πριν τα 28α γενέθλιά της. Για μήνες, η Ρωσία αρνούνταν να επιστρέψει τη σορό της στους γονείς της και εξακολουθεί να αποκρύπτει την πλήρη αλήθεια για το τι της συνέβη.

Το Κέντρο για τις Πολιτικές Ελευθερίες καταγράφει εγκλήματα πολέμου από την έναρξη της ρωσικής επιθετικότητας, από τότε που οπλισμένοι στρατιώτες και αμάρκωτος στρατιωτικός εξοπλισμός εμφανίστηκαν στην Κριμαία το 2014. Παρότι ο Πούτιν και Ρώσοι αξιωματούχοι αρνούνταν την παρουσία ρωσικών δυνάμεων, κανείς δεν ξεγελάστηκε.

Η ζωή υπό ρωσική κατοχή σημαίνει εξαναγκαστικές εξαφανίσεις, βασανιστήρια, βιασμούς, άρνηση ταυτότητας, εξαναγκαστικές υιοθεσίες παιδιών, στρατόπεδα «φιλτραρίσματος» και μαζικούς τάφους.

Η Ρωσία εφαρμόζει ένα βάναυσα αποτελεσματικό σύστημα τρόμου στις περιοχές που κατέχει. Στοχοποιεί και εξοντώνει δημάρχους, δημοσιογράφους, δασκάλους, επιχειρηματίες, καλλιτέχνες, ιερείς και οποιαδήποτε ενεργή φωνή στην κοινωνία. Έχει δημιουργήσει εκτεταμένο δίκτυο παράνομων κέντρων κράτησης, όπου οι κρατούμενοι στερούνται κάθε επαφή με τον έξω κόσμο και βασανίζονται καθημερινά. Έχει επίσης απαγορεύσει τη χρήση της ουκρανικής γλώσσας και κάθε έκφραση ουκρανικού πολιτισμού. Πολιτιστικά κειμήλια έχουν λεηλατηθεί, σχολεία και πανεπιστήμια υποχρεώνονται να ακολουθούν το ρωσικό πρόγραμμα και ουκρανικά βιβλία καίγονται.

Τα σπίτια των Ουκρανών που εγκατέλειψαν τις περιοχές δίνονται σε Ρώσους πολίτες για να αλλοιώσουν τεχνητά τη δημογραφική σύνθεση, ενώ τα ουκρανικά παιδιά απάγονται μαζικά για να ανατραφούν ως Ρώσοι.

Κάποιοι ίσως πιστεύουν ότι η κατοχή είναι προτιμότερη από τον πόλεμο, επειδή μειώνει τον ανθρώπινο πόνο. Όμως η κατοχή δεν μειώνει τον πόνο — τον αποκρύπτει. Δεν μιλάμε απλώς για αλλαγή σημαίας. Η ζωή υπό ρωσική κατοχή σημαίνει απαγωγές, βασανισμούς, βιασμούς, απώλεια ταυτότητας, μαζικούς τάφους. Είναι πόλεμος με άλλη μορφή.

Έχω πάρει συνεντεύξεις από εκατοντάδες ανθρώπους που επέζησαν ρωσικής αιχμαλωσίας. Μιλούν για ξυλοδαρμούς, επαναλαμβανόμενους βιασμούς, εγκλεισμό σε ξύλινα κιβώτια, συντριβή γονάτων, ακρωτηριασμούς, ηλεκτροσόκ στα γεννητικά όργανα. Μια γυναίκα έχασε το μάτι της με κουτάλι. Οι Ρώσοι στρατιώτες διαπράττουν αυτά τα εγκλήματα πολέμου απλώς επειδή μπορούν.

Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, με περίπου 1,6 εκατομμύρια παιδιά υπό ρωσική κατοχή, η Ρωσία προσπαθεί να δημιουργήσει μια νέα γενιά στρατιωτών. Στρατιωτικό προσωπικό επισκέπτεται σχολεία και δίνει πατριωτικά μαθήματα. Παιδιά μεταφέρονται σε κατασκηνώσεις, φορούν στολές, ζουν σε στρατώνες και εκπαιδεύονται σε όπλα. Στα 14 τους παίρνουν ρωσικά διαβατήρια, και στα 18 επιστρατεύονται για να πολεμήσουν στους πολέμους της Ρωσίας.

Η Ροστσίνα ρίσκαρε συνειδητά τη ζωή της για να αποκαλύψει τι συμβαίνει στις κατεχόμενες περιοχές. Πίστευε ότι η αλήθεια μετράει. Ότι το χρέος της ως δημοσιογράφος ήταν να πει τις ανθρώπινες ιστορίες πίσω από τα στατιστικά, να βάλει τους ανθρώπους στο επίκεντρο. Και πίστευε ότι αυτό θα μπορούσε να σώσει ζωές.

Το ίδιο ισχύει και για τις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις. Αντί να καθορίσω συγκεκριμένα τι θα έπρεπε να περιλαμβάνει ένα τέτοιο σχέδιο, θέλω να θέσω τα ερωτήματα για τις ανθρώπινες ζωές που απουσιάζουν εντελώς από την παρούσα αμερικανική προσέγγιση.

Οποιαδήποτε ειρήνη που βασίζεται στη διαγραφή του ανθρώπινου πόνου δεν είναι ούτε δίκαιη ούτε βιώσιμη.

Τι θα απογίνουν οι δεκάδες χιλιάδες παιδιά που απήχθησαν και μεταφέρθηκαν παράνομα στη Ρωσία; Τι θα γίνει με τους δεκάδες χιλιάδες άνδρες και γυναίκες σε ρωσικές φυλακές, που υποβάλλονται σε βασανιστήρια και σεξουαλική κακοποίηση και ίσως δεν προλάβουν να δουν το τέλος των διαπραγματεύσεων; Και τι θα απογίνουν τα εκατομμύρια των ανθρώπων υπό κατοχή που δεν μπορούν να προστατεύσουν τα δικαιώματά τους, την περιουσία τους, τη ζωή τους, τα παιδιά τους και τους αγαπημένους τους;

Οι άνθρωποι δεν είναι αριθμοί. Οι ζωές τους δεν είναι διαπραγματεύσιμες. Τα δικαιώματά τους δεν είναι προαιρετικά. Οποιαδήποτε ειρήνη βασιστεί στη λήθη του ανθρώπινου πόνου, δεν είναι ειρήνη. Είναι συνενοχή — και θέτει σε κίνδυνο πολλές περισσότερες ζωές, σε πολλά περισσότερα μέρη, τώρα και στο μέλλον.

Άρθρο της Oleksandra Matviichuk στην Novaya Gazeta Europe
Πρώτη δημοσίευση στο Project Syndicate. Οι απόψεις στο άρθρο δεν αντικατοπτρίζουν απαραίτητα τη θέση της Novaya Gazeta Europe
Μετάφραση στα ελληνικά Χρήστος Καζαντζόγλου