Πόλεμος Ουκρανίας-Ρωσίας: Ουδέτερη ζώνη

Η ανταλλαγή των νεκρών στο μέτωπο Ουκρανίας–Ρωσίας σκοντάφτει στην ωμή πραγματικότητα του πολέμου

Με βάση τη συμφωνία που επιτεύχθηκε στην Κωνσταντινούπολη στις 2 Ιουνίου, η Ρωσία παρέδωσε αυτή την εβδομάδα σε δύο ξεχωριστές μεταφορές τις σορούς 2.412 Ουκρανών στρατιωτών. Η συμφωνία προβλέπει την ανταλλαγή συνολικά 6.000 νεκρών από κάθε πλευρά. Ωστόσο, στρατιώτες και από τις δύο πλευρές του μετώπου δηλώνουν ότι πολλές σοροί παραμένουν ακόμη αμάζευτες, καθώς οι συνεχείς επιθέσεις με drones καθιστούν αδύνατη τη συλλογή τους. Ο υπουργός Άμυνας της Ουκρανίας Ρουστέμ Ουμέροφ επιβεβαίωσε τη συμφωνία, ενώ ο πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι προειδοποίησε ότι μόνο το 15% των νεκρών που πρόκειται να επιστραφούν έχουν ταυτοποιηθεί, και όλα τα λείψανα πρέπει να υποβληθούν σε έλεγχο.

Σύμφωνα με το Άρθρο 17 της Σύμβασης της Γενεύης, τα σώματα των πεσόντων εχθρών πρέπει να τυγχάνουν σεβασμού, να εξετάζονται προσεκτικά για τον προσδιορισμό της ταυτότητας και της αιτίας θανάτου, και να θάβονται ή να αποτεφρώνονται με αξιοπρέπεια. Ωστόσο, η πραγματικότητα στο μέτωπο συχνά ανατρέπει κάθε συμβατική πρόβλεψη. Ο Αλεξέι, Ρώσος λιποτάκτης από το επίλεκτο απόσπασμα Storm Z, αποτελούμενο από πρώην κρατούμενους, περιγράφει πως η συλλογή των νεκρών είναι συχνά αδύνατη. «Ποτέ δεν υπήρξε κατάπαυση πυρός για να πάρουμε τα πτώματα. Δεν μπορούσαμε ούτε τους δικούς μας να μαζέψουμε. Στα χαρτιά δηλώνονταν ως αγνοούμενοι. Υπήρχε και εντολή από πάνω: ‘Δεν φέρνουμε κανέναν πίσω!’»

Οι μαρτυρίες είναι αποκαλυπτικές για τη φρίκη του πολέμου. Ο Αλεξέι, που υπηρέτησε ως νοσοκόμος πεδίου στην περιοχή του χωριού Σίνκιβκα, στην περιφέρεια του Χαρκόβου, περιγράφει σκηνές αδιάκοπης φρίκης: «Περπατούσες με τις ώρες στο πευκοδάσος και παντού υπήρχαν πτώματα. Πολλά ήταν διαμελισμένα, σε φρικτή κατάσταση. Και περιμένετε να μαζέψουμε και Ουκρανούς;» Οι μαρτυρίες αυτές φωτίζουν το ανθρώπινο κόστος ενός πολέμου που δεν γνωρίζει ανακωχές, ούτε για τους νεκρούς.

Ο Ρώσος εθελοντής αξιωματικός Μιχαήλ, με το προσωνύμιο «Αρχάγγελος», περιγράφει ωμά την πραγματικότητα στα μέτωπα όπου προελαύνει ο ρωσικός στρατός: «Έχουμε πολλά πτώματα Ουκρανών στρατιωτών επειδή ο στρατός μας προχωρά, και οι νεκροί υπερασπιστές μένουν πίσω στα χαρακώματα.» Αναφέρεται σε περιστατικά, όπως αυτό κοντά στο Τορέτσκ τον Νοέμβριο, όπου μηχανήματα έθαψαν Ουκρανούς στρατιώτες επιτόπου, μέσα στις ίδιες τους τις οχυρώσεις. Όταν το μέτωπο παραμένει ακίνητο για καιρό, η νεκρή ζώνη —τα εδάφη ανάμεσα στις αντίπαλες θέσεις— γεμίζει με πτώματα που σαπίζουν επί μήνες.

Ο Σεργκέι, στρατιώτης που πολεμά κοντά στο Ποκρόβσκ, αποκαλύπτει ότι Ουκρανοί αιχμάλωτοι αναγκάζονται να μαζεύουν τα πτώματα, με αντάλλαγμα διπλή μερίδα τροφής. Αν και δεν βάλλονται από τις ουκρανικές δυνάμεις —αφού είναι δικοί τους—, ο κίνδυνος παραμένει υψηλός λόγω ναρκών. «Πολλοί ανατινάζονται. Αλλά αυτό είναι θέμα τύχης», λέει κυνικά. Τα πτώματα, κατά τα λεγόμενά του, είναι συχνά παραμορφωμένα από εκρήξεις ή έχουν μείνει τόσο καιρό στα χωράφια που έχουν φαγωθεί από άγρια ζώα. «Είναι εκατοντάδες, αν όχι χιλιάδες.»

Ο Νικολάι, στρατιωτικός χειρουργός που υπηρέτησε στο Ντονέτσκ, περιγράφει ένα μακάβριο σύστημα διαλογής: τα πτώματα χωρίζονται σε Ρώσους, Ουκρανούς και αγνώστους. Τα Ουκρανικά φυλάσσονται σε ψυκτικούς θαλάμους και μεταφέρονται στη Ρωσία ή στο Ντονέτσκ, με γενετικό υλικό να αποστέλλεται για ανάλυση στο Ροστόφ. Θεωρητικά, τα αποτελέσματα στέλνονται στις οικογένειες μέσω του Ερυθρού Σταυρού, αλλά αυτό σπάνια συμβαίνει. Ο Σεργκέι γνωρίζει δύο τοποθεσίες αποθήκευσης Ουκρανών νεκρών στη Μελιτόπολη και τη Μπερντιάνσκ, με τα περισσότερα πτώματα σε προχωρημένη σήψη ή κατακρεουργημένα. Μια βουβή τραγωδία, θαμμένη πίσω από τις γραμμές του μετώπου.

Ο Ουκρανός αξιωματικός με το προσωνύμιο «Κόζιρ» θυμάται ότι στα πρώτα στάδια του πολέμου, σε κάποιους τομείς του μετώπου, ήταν δυνατή η συμφωνία με τις ρωσικές δυνάμεις για προσωρινή κατάπαυση του πυρός, ώστε να περισυλλεγούν τα πτώματα. «Δεν πρόκειται μόνο για σεβασμό προς τους νεκρούς συντρόφους, αλλά και για στοιχειώδη υγιεινή. Τα πτώματα σαπίζουν, μυρίζουν, μολύνουν το νερό, και καταρρακώνουν το ηθικό των στρατιωτών», λέει. Ωστόσο, από το 2024 και μετά, με την εισβολή της Ουκρανίας στο ρωσικό Κουρσκ και τις αντεπιθέσεις της Μόσχας, τέτοιες συμφωνίες εξαφανίστηκαν.

«Μια φορά, ένα ολόκληρο ρωσικό απόσπασμα χτυπήθηκε από όλμους. Κανείς δεν μάζεψε τα πτώματα. Κανείς δεν νοιάστηκε», θυμάται ο Κόζιρ. Οι Ουκρανοί μετέφεραν τότε τα σώματα στη Σούντζα, υπό ουκρανικό έλεγχο τότε, και στη συνέχεια στη Σούμι. Ο διοικητής της ταξιαρχίας αρνήθηκε να τα θάψει — απλώς τα στοίβαξαν σε ένα φορτηγό. «Δεν είμαι σίγουρος αν είχαμε τον ίδιο αριθμό χεριών, ποδιών και κεφαλιών», λέει ειρωνικά. Ο Ολεξίι, βετεράνος πολεμιστής από το 2015, περιγράφει μια παρόμοια αδιαφορία: «Τον χειμώνα αφήναμε τους Ρώσους νεκρούς εκεί που ήταν. Το καλοκαίρι, η μπόχα ήταν ανυπόφορη, αναγκαζόμασταν να τους θάψουμε.»

Ο Ολεχ, με το προσωνύμιο «Άγριος», σήμερα μάχεται κοντά στη Σούμι και δηλώνει πως ούτε οι ίδιοι οι Ουκρανοί δεν μπορούν να περισυλλέξουν τους νεκρούς τους. «Πολλές φορές δεν μπορούμε καν να πάρουμε τους τραυματίες λόγω των εχθρικών drones. Τα πτώματα σαπίζουν για μήνες στην ουδέτερη ζώνη. Όταν ζεσταίνει ο καιρός, δεν μπορείς να αναπνεύσεις από τη δυσοσμία. Δεν έχω ακούσει ποτέ για κατάπαυση του πυρός για περισυλλογή πτωμάτων», λέει. Ο πόλεμος, όπως αναδεικνύεται μέσα από τις μαρτυρίες των στρατιωτών και των αξιωματικών, δεν παραβιάζει απλώς τις συμβάσεις της Γενεύης — τσακίζει και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

«Όλοι έχουν βαρεθεί αυτόν τον πόλεμο»

Πόσο ρεαλιστική θεωρούν την προοπτική μιας διαρκούς ειρήνης τα ουκρανικά και ρωσικά στρατεύματα στην πρώτη γραμμή;

Άρθρο του Ilya Volzhsky στην Novaya Gazeta Europe
Μετάφραση στα ελληνικά Χρήστος Καζαντζόγλου