Φωτογραφία ενός πολέμου: «Ο τελευταίος ύπνος ενός σκοπευτή»
Μετά την σημαντική επιτυχία του στην μάχη του Chancellorsville, ο Robert E. Lee ένοιωθε όπως κάθε μεγάλος στρατηγός της παγκόσμιας στρατιωτικής ιστορίας: ανίκητος και έτοιμος να πάρει - αλλά και να κεφαλαιοποιήσει - μεγάλα ρίσκα. Το «αγαπημένο τέκνο της Virginia», ο Ιούλιος Καίσαρας κι ο Μέγας Ναπολέων της αμερικανικής ιστορίας (χωρίς όμως την ματαιοδοξία του πρώτου και τον άκρατο ναρκισσισμό του δεύτερου) πήρε την μεγάλη απόφαση να μεταφέρει τον πόλεμο στο έδαφος του εχθρού.
3 Ιουλίου 1863. Οι δύο αντίπαλες στρατιές είναι έτοιμες να συγκρουστούν για τρίτη συνεχόμενη ημέρα, σε μια σχεδόν άγνωστη τοποθεσία, στο Gettysburg της Pennsylvania. Όλα δείχνουν πως το καταβεβλημένο και με χαμηλό ηθικό στράτευμα της Ένωσης θα σπάσει και θα υποχωρήσει. Ο Lee, θέλοντας να τα παίξει όλα για όλα, δίνει εντολή για έφοδο με εφ’ όπλου λόγχη. Η επίθεση έμεινε στην ιστορία με το όνομα του Στρατηγού George Pickett (Pickett’s Charge) ο οποίος διατάχθηκε να ηγηθεί της κύριας επίθεσης με την ξεκούραστη μεραρχία του. «Μην ξεχνάτε πως κατάγεστε από την παλαιά Virginia», κραύγασε ώστε να τον ακούσουν άπαντες οι άντρες του κι έδωσε την εντολή για έφοδο.
Σε περίπου μία ώρα, όλα είχαν τελειώσει. Η μάχη του Gettysburg, μια απ’ τις φρικτότερες της παγκόσμιας στρατιωτικής ιστορίας, στάθηκε το σημείο καμπής του Αμερικανικού Εμφυλίου. Οι δυνάμεις της Ένωσης (Army of the Potomac) κόντρα σε κάθε λογική, είχαν καταφέρει να απωθήσουν τον στρατό του Lee (Army of Northern Virginia). Αδιάψευστος μάρτυρας της φρίκης της σύγκρουσης στάθηκαν οι 50,000 νεκροί που γέμισαν -κυριολεκτικά κι όχι ως σχήμα λόγου – το πεδίο.
Ο Alexander Gardner μαζί με τον Timothy O'Sullivan (αμφότεροι εργοδοτήθηκαν από τον Matthew Brady, προκειμένου να καλύψουν φωτογραφικά τον Εμφύλιο πόλεμο – παραπέμπω στην σχετική ανάρτηση, «Φωτογραφίζοντας νεκρούς» της 3ης Μαΐου), άρχισαν να περιπλανιούνται στο Gettysburg με έναν και μοναδικό σκοπό: να φωτογραφίσουν νεκρούς οπλίτες της Συνομοσπονδίας. Ο Gardner φωτογράφισε έναν νεκρό σε μια οχυρή θέση (πρόκειται για την πασίγνωστη φωτογραφία με την ονομασία, Devil's Den - «το λημέρι του Διαβόλου»), όμως δεν έμεινε ικανοποιημένος από το αισθητικό αποτέλεσμα, λόγω του περιορισμένου φωτισμού. Έτσι μετακίνησε τον ίδιο νεκρό στρατιώτη (ένα, αναμφίβολα, μακάβριο εγχείρημα) λίγα μέτρα πιο κάτω και τοποθετώντας πλησίον του το τυφέκιο και το πηλήκιο ώστε να είναι ευδιάκριτα, απαθανάτισε μια σκηνή που επρόκειτο να στιγματίσει την ιστορία της πολεμικής φωτογραφίας.
Πέρα από δεινός φωτογράφος και καλλιτέχνης υψηλής αισθητικής, ο Gardner ήταν κι επιδέξιος παραμυθάς. Στο δίτομο λεύκωμα που κυκλοφόρησε τρία αργότερα (Gardner's Photographic Sketch Book of the Civil War), συμπεριέλαβε την συγκεκριμένη φωτογραφία, συνοδεύοντάς την με ένα ευφάνταστο κείμενο: «Μια ομάδα περισυλλογής νεκρών ανακάλυψε σε έναν απομονωμένο τόπο έναν ελεύθερο σκοπευτή, πεσμένο όπως ακριβώς είχε χτυπηθεί από την σφαίρα. Το πηλήκιό του και το τυφέκιο φαίνεται πως είχαν εκσφενδονιστεί πίσω του από τη σφοδρότητα του πλήγματος […] Πόσοι σκελετοί τέτοιων ανδρών λευκαίνουν σήμερα, ξεχασμένοι σε απόμερα μέρη, κανείς δεν μπορεί να πει. Πότε-πότε, ο επισκέπτης ενός πεδίου μάχης συναντά τα οστά κάποιου άνδρα σκοτωμένου όπως αυτός, αλλά υπάρχουν εκατοντάδες που δεν θα γίνουν ποτέ γνωστοί, και θα σαπίσουν αθόρυβα, χαμένοι ανάμεσα στους βράχους…».
Επίσης έγραψε πως ο οπλίτης άργησε να υποκύψει στα τραύματά του, μνημονεύοντας την οικογένειά του την στιγμή πριν ξεψυχήσει. Ισχυρίστηκε παράλληλα πως τέσσερεις μήνες μετά την μάχη, το σώμα του και το τυφέκιό του βρίσκονταν ακόμη στο ίδιο σημείο.
Έπρεπε να περάσει περισσότερο από ένας αιώνας για να αποκαλυφθεί η απάτη του Alexander Gardner. Το 1975, ο ιστορικός William Frassanito, καθώς κοίταζε τις φωτογραφίες από την μάχη του Gettysburg, παρατήρησε αυτό που διέφυγε από αναρίθμητα ζευγάρια μάτια: κάποιοι από τους νεκρούς που εικονίζονταν, επρόκειτο ουσιαστικά για το ίδιο άτομο, το οποίο επανατοποθετείτο σε άλλη σκηνή και φωτογραφιζόταν εκ νέου.
Θέλοντας να κάνω τον δικηγόρο του διαβόλου, θα πω πως πιθανώς ο Gardner δεν είχε ως σκοπό να εξαπατήσει το κοινό. Ως καλλιτέχνης, ήθελε να εντυπωσιάσει και να προσφέρει ένα αξιόλογο και υψηλής αισθητικής προϊόν της δουλειάς του (άλλωστε, εάν το εξετάσουμε ευρύτερα, οι Αμερικανοί έχουν φύσει αυτή την ικανότητα στην αφηγηματικότητα - το γνωστό storytelling – που βρήκε εφαρμογή στην εξαίσια λογοτεχνία τους και στον εξαίρετό τους κινηματογράφο).
Υ.γ. Παρά τις εκπληκτικές φωτογραφίες που τράβηξε κατά την διάρκεια του εμφυλίου και ενώ είχε κερδίσει μεγάλη αναγνωρισιμότητα, ο Gardner αποφάσισε να τα παρατήσει όλα και να ασχοληθεί με τις ασφάλειες ζωής (!) Εν τούτοις, πρόλαβε να τραβήξει την τελευταία φωτογραφία του Abraham Lincoln, πέντε ακριβώς ημέρες πριν δολοφονηθεί, όπως επίσης και να απαθανατίσει την εκτέλεση των συνωμοτών. Αξιόλογες είναι και πολλές φωτογραφίες του που εικονίζουν Ιθαγενείς Αμερικανούς, ένα project στην εκτέλεση του οποίου έδειξε μεγάλο ζήλο.
Πηγή: x.com/Apostolos_23